Każdy program do kosztorysowania można określić jako połączenie bazy danych i arkusza kalkulacyjnego z rozbudowanymi możliwościami wydruku. Na rynku dostępnych jest wiele programów, często (na pierwszy rzut oka) do siebie podobnych. Czym zatem kierować się przy wyborze najbardziej dla nas odpowiedniego?

Jednym z istotnych kryteriów jest jakość i obszerność baz danych obsługiwanych przez program. Bazy te możemy podzielić na trzy grupy:

•    Baza normatywna (zwana również katalogową lub potocznie bazą KNR)
•    Baza cenowa
•    Pozostałe bazy jak np. słownik CPV, kartoteka jednostek miary wraz z przelicznikami itp.

Niektóre opracowania wyróżniają również bazę – kartotekę RMS zawierającą nazwy, symbole i jednostki miary materiałów, jednostek sprzętowych czy robocizny. W praktyce, bazę tę można traktować jako element bazy normatywnej oraz bazy cenowej.

Baza normatywna – źródło nakładów rzeczowych

Baza normatywna nazywana również bazą katalogową zawiera dane z katalogów nakładów rzeczowych (często nazywanych KNRami od najpopularniejszych publikacji z tej kategorii – Katalogów Nakładów Rzeczowych KNR). Są to informacje mówiące o rodzaju i ilości nakładów rzeczowych (czynników produkcji) niezbędnych do wykonania poszczególnych robót. Baza normatywna jest niezbędna do sporządzania kosztorysów metodą szczegółową.

 
Rys. Baza katalogowa w programie SeKo PRIX-WKI

Większość programów do kosztorysowania dostępnych obecnie na rynku posiada zbliżone do siebie bazy normatywne – obejmujące na ogół ponad 250 katalogów zawierających nakłady dla około 200 tysięcy robót. Ważne jest, aby producent programu na bieżąco aktualizował tą bazę o ukazujące się na rynku normatywy.

Bazy cenowe – kolejne ogniwo wyceny

Mając sporządzony przedmiar, musimy dokonać jego wyceny. Możemy dokonać tego na podstawie samodzielnie pozyskanych informacji, często najwygodniej (i najbardziej wiarygodnie) jest skorzystać z informacji cenowych dostarczanych przez wyspecjalizowanych dostawców. Bez wątpienia największą popularnością w naszym kraju cieszy się system informacji cenowych SEKOCENBUD wydawany przez Ośrodek Wdrożeń Ekonomiczno-Organizacyjnych Budownictwa PROMOCJA Sp. z o.o. Informacje cenowe dostępne są zarówno w formie drukowanych wydawnictw jak również elektronicznych baz danych które można wykorzystywać w kosztorysowaniu komputerowym.

Patrząc na program kosztorysowy pod kątem bazy cenowej należy zwrócić uwagę przede wszystkim na dwa aspekty: poprawność importu danych przez program do kosztorysowania oraz wygodę korzystania z cenników znajdujących się w bazie programu.

Rys. Wybór cenników do wyceny kosztorysu w programie SeKo PRIX-WKI

Pierwsza z tych kwestii nie ogranicza się tylko do odpowiedzi na pytanie – jakie cenniki są wczytywane przez program. Istotna jest tu także jakość importu rozumiana jako poprawność i kompletność. Zdarza się, że programy importują tylko część danych, niekiedy w trakcie importu pojawiają się błędy lub przekłamania.

Jednak nie wystarczy samo wczytanie cennika do bazy danych programu. Niezmiernie ważne jest to w jaki sposób informacje w nim zawarte udostępniane są jego użytkownikowi. Obsługa baz cenowych w programach do wyceny powinna zapewniać możliwość wyboru dowolnej liczby cenników do wyceny pojedynczego kosztorysu a także swobodnego wyszukiwania i filtrowania zawartości cennika. Ważna jest również możliwość pełnego wykorzystania cenników o różnym stopniu szczegółowości. Niezbędna do tego jest możliwość budowy dowolnie skomplikowanej struktury kosztorysu oraz określanie jednostek miary i ilości robót na każdym poziomie szczegółowości.

Metoda szczegółowa – wycena nakładów R, M, S

Najpopularniejszą metodą wyceny jest wycena szczegółowa z wykorzystaniem informacji o poszczególnych nakładach rzeczowych z danych bazy normatywnej. Wyceny dokonuje się tu na najniższym możliwym poziomie – ceny określa się już dla poszczególnych materiałów, jednostek sprzętowych, nakładów robocizny oraz narzutów(3).

 
Rys. Filtrowanie danych cennika RMS w programie SeKo PRIX-WKI

Metoda uproszczona – od robót prostych do obiektów

Drugim ze sposobów wyceny jest wycena metodą uproszczoną. W tej metodzie nie wyceniamy już oddzielnie poszczególnych nakładów rzeczowych, tylko stosujemy gotowe ceny jednostkowe obejmujące swoim zakresem pojedyncze roboty proste lub składniki o większym stopniu scalenia – od robót scalonych poprzez elementy obiektów aż do cen całych budynków i budowli. Tu także znakomicie sprawdzą się cenniki SEKOCENBUD – Biuletyny cen robót, Biuletyny scalone oraz Biuletyny zagregowane.

 
Rys. Cennik obiektów budowlanych BCO w programie SeKo PRIX WKI

Korzystanie z tej metody znacznie ułatwia i skraca proces sporządzania wyceny eliminując pracochłonną wycenę pojedynczych nakładów rzeczowych. Kosztorysy sporządzane z wykorzystaniem cenników zawierających ceny robót prostych niejednokrotnie mogą z powodzeniem zastępować kosztorysy kalkulowane metodą szczegółową. Używając cen na wyższych poziomach agregacji (scalenia) – np. cen obiektów budowlanych możemy niemal „od ręki” sporządzać szacunkowe wyceny nawet bardzo skomplikowanych budowli.

W pracy z cennikami o wielopoziomowej strukturze bardzo przydatna jest funkcja „kaskadowej” aktualizacji ilości robót w składnikach na niższych poziomach szczegółowości. W programie SeKo PRIX-WKI nazywa się ona „składniki zagregowane” i pozwala przy zmianie ilości jednostek dla całego obiektu (lub jego elementu) na automatyczne proporcjonalne przeliczenie ilości robót dla wszystkich składników znajdujących się na niższych poziomach struktury.

 
Rys. Pobrany z cennik budynek wraz ze strukturą to niemalże gotowy kosztorys

Metoda mieszana – połączenie szczegółowej i uproszczonej

W praktyce często zdarza się, że nawet gdy chcemy w jak największym zakresie stosować metodę uproszczoną, to podczas tworzenia wyceny napotykamy jakieś roboty nietypowe, na które nie znajdujemy ceny w dostępnych bazach. Dlatego istotna jest możliwość swobodnego łączenia ze sobą tych metod w jednym kosztorysie. W stosowaniu metody uproszczonej można pójść dalej – niektóre programy do kosztorysowania pozwalają na swobodną zmianę składników kosztorysu – w zależności od potrzeb można upraszczać pozycje szczegółowe i uszczegóławiać pozycje kalkulowane z wykorzystaniem cen jednostkowych. Pozwala to również na stopniowe rozbudowywanie i zwiększanie dokładności kosztorysu – od szacunkowej wyceny na etapie analizy przed inwestycyjnej aż do kosztorysu powykonawczego sporządzanego po zakończeniu robót.

Rys. Swobodna zamiana składnika pomiędzy metodą uproszczoną a szczegółową w programie SeKo PRIX-WKI

Zagadnienia związane z cennikami w programach do kosztorysowania są tematem bardzo obszernym. Informacje przekazane w niniejszym artykule są jedynie próbą zasygnalizowania najważniejszych kwestii. Dlatego też zapraszam do dyskusji i wymiany poglądów na ten temat – korespondencję można kierować na mój e-mail: pkaczmarski@sekocenbud.pl.

(1) Przedmiar robót jest to wyszczególnienie robót podstawowych w kolejności technologicznej ich wykonania wraz ze szczegółowym opisem lub wskazaniem podstaw ustalających szczegółowy opis oraz z wyszczególnieniem ilości na podstawie projektu technicznego.
(2) Od niedawna pojawiają się nowe trendy w projektowaniu (BIM) mogące w dużym stopniu zmienić sposób tworzenia wyceny, w tym etap przedmiarowania. W obecnym momencie nie zdążyły się one jeszcze upowszechnić – między innymi z uwagi na brak odpowiednich uregulowań prawnych.
(3) Najczęściej stosowanymi w kosztorysowaniu narzutami są: koszty pośrednie, zysk oraz koszty zakupu. Szczegółowe informacje na temat zasad i metod kosztorysowania – w tym formuł kalkulacyjnych można znaleźć w publikacji „Kosztorysowanie w budownictwie – poradnik” autorstwa Traczyk J., Sikorska-Ożgo W., Kaczmarski P., wydanej przez Ośrodek Wdrożeń Ekonomiczno-Organizacyjnych Budownictwa PROMOCJA Sp. z o.o..