Koszty bezpośrednie

Koszty bezpośrednie, to koszty bezpośrednio związane z wykonaniem konkretnej ilości jednostek obmiarowych określonych robót. Zwykle oblicza się je jako sumę kosztu robocizny, materiału i pracy sprzętu. Należą do nich w szczególności koszty surowców (materiałów) oraz zużycia narzędzi wykorzystywanych do produkcji.

Jedną z cech kosztów bezpośrednich jest zmienność w czasie. Jest to szczególnie istotne w przypadku inwestycji, których realizacja jest zaplanowana na wiele miesięcy lub lat. W przypadku przedłużenia czasu realizacji inwestycji, wykonawca może bowiem w określonych przypadkach dochodzić względem inwestora roszczenia o zapłatę dodatkowych kosztów bezpośrednich.

Z takim roszczeniem wykonawca może wystąpić, w przypadku wzrostu kosztów pozyskania materiałów budowlanych, robocizny lub pracy sprzętu na rynku budowlanym. Wówczas zmiana cen powinna być nie do przewidzenia na etapie opracowywania i złożenia oferty przez wykonawcę oraz zawarcia umowy na realizację inwestycji.

Wysokość takiego roszczenia zwykle oblicza się jako różnicę kosztu poniesionego przez wykonawcę na dzień wykonania danych robót i kosztu założonego przez wykonawcę w ofercie dla tych robót. Wyliczenie może być przygotowane w oparciu o uśrednione ceny zawarte w wydawnictwach branżowych np. Sekocenbud.

Praktyka pokazuje, że wykonawcy zazwyczaj dochodzą tego roszczenia w pierwszej kolejności składając inwestorowi wniosek o podwyższenie wynagrodzenia o kwotę, o którą wzrosły koszty realizacji inwestycji w przedłużonym czasie. Dopiero w dalszej kolejności decydują się dochodzić tego roszczenia przed sądem.

Koszty pośrednie

Kolejnym roszczeniem, które może przysługiwać wykonawcy robót budowlanych w związku z przedłużeniem okresu realizacji inwestycji, jest roszczenie o zapłatę kosztów pośrednich.

Koszty pośrednie są składnikiem wynagrodzenia wykonawcy i stanowią nakłady niezbędne do stworzenia ogólnych warunków produkcji budowlanej i jej organizacji. Chociaż ich wysokość zależy od upływu czasu oraz stopnia skomplikowania inwestycji, nierzadko stanowią nawet piątą część kosztów całej inwestycji. Brak zapłaty nawet części tych kosztów może zatem okazać się dla wykonawcy istotną szkodą.

Koszty pośrednie dzielą się na koszty ogólne budowy (koszty ogólne zmienne oraz niezmienne) i koszty zarządu przedsiębiorstwem wykonawcy.

Do kosztów ogólnych budowy zaliczamy te wszystkie koszty wykonawcy związane z daną inwestycją, które nie stanowią kosztów bezpośrednich. Przykładowo są to koszty ubezpieczeń majątkowych budowy, płace stałego personelu budowy, koszty utrzymania zaplecza wykonawcy czy koszty likwidacji i uporządkowania placu budowy.

O ile na etapie przygotowania oferty, ich wyliczenie zwykle odbywa się w oparciu o wskaźniki narzutu, to w przedłużonym okresie realizacji inwestycji wylicza się je właściwie w odniesieniu do ich rzeczywistej wysokości poniesionej przez wykonawcę. Kwota ta ma wówczas z założenia rekompensować wykonawcy rzeczywistą szkodę związaną z przedłużeniem okresu realizacji inwestycji.

W tym zakresie kluczowe okazuje się prawidłowe udokumentowanie poniesienia tych kosztów przez wykonawcę oraz możliwość ich przypisania do danej inwestycji. Najczęściej, jako potwierdzenie poniesienia kosztów pośrednich, wykonawcy posługują się dokumentami finansowymi (m.in. faktury VAT, zestawienia płac, potwierdzenia zapłaty).

Praktyka pokazuje, że wątpliwości inwestorów budzą jednak wynagrodzenia pracowników wykonawców zaangażowanych jednocześnie w realizację kilku inwestycji czy koszty rachunków telefonicznych takich pracowników. W tym przypadku poza dokumentami księgowymi, pomocne mogą się okazać pisemne oświadczenia księgowego wykonawcy potwierdzające fakt poniesienia tych kosztów przez wykonawcę oraz ich bezpośredni związek z daną inwestycją.

Koszty zarządu przedsiębiorstwem wykonawcy to z kolei element kosztów pośrednich związany z zarządzaniem daną inwestycją przez zarząd i kadrę managerską wykonawcy.

Podobnie jak w przypadku kosztów ogólnych budowy, w toku dochodzenia kosztów zarządu najwięcej problemów może nastręczać wykonawcy ich wyliczenie oraz prawidłowe udokumentowanie.

Do wyliczenia kosztów zarządu wykonawcy w przedłużonym czasie realizacji inwestycji wykorzystuje się głównie dane z jego sprawozdań finansowych. Sposób ich wyliczenia jest jednak bardziej złożony niż w przypadku kosztów ogólnych budowy. Najczęściej wykonuje się je w oparciu o ogólnie akceptowane wzory, w szczególności wzór Emden’a, Eichleay’a lub Hudson’a. Zdarza się jednak, że niektórzy zamawiający decydują się wprowadzić wewnętrzne procedury dotyczące uznawania tych kosztów. Przykładem jest Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, która już w marcu 2013 roku rozpoczęła korzystanie z takiej procedury ¹.

Wyliczenie kosztów zarządu wykonawcy powinno uwzględniać wewnętrzną strukturę organizacyjną wykonawcy. Niejednokrotnie, w inwestycję realizowaną na terytorium Polski przez przedsiębiorcę zagranicznego zaangażowane są bowiem jego oddział w Polsce oraz struktury zarządcze centrali. W takim przypadku, wykonawcy przysługiwać będzie również roszczenie o zapłatę kosztów zarządu centrali.

Z uwagi na złożoność tych wyliczeń, wykonawcy którzy decydują się dochodzić zapłaty tego rodzaju kosztów w sądzie, powierzają ich weryfikację prywatnym biegłym. Wyliczenie obu kategorii kosztów pośrednich wymaga wiedzy specjalnej. Wobec tego w procesie pomiędzy wykonawcą i zamawiającym o ich zapłatę, weryfikacja ich wysokości oraz przyjętej metodologii wyliczeń zostanie przeprowadzona przez biegłego sądowego.

Spadek produktywności siły roboczej oraz sprzętu

Wykonawcy może przysługiwać względem inwestora również roszczenie z tytułu szkody poniesionej w związku ze spadkiem produktywności (relacja wielkości produkcji do poniesionych nakładów) i wzrostem kosztów realizacji robót.

Podstawą do wystąpienia z takim roszczeniem jest zaistnienie zakłóceń w wykonywaniu robót budowlanych leżących po stronie inwestora lub stanowiących jego ryzyko. Zakłócenie musi skutkować niższą wydajnością (efektywnością) wykonawcy i wzrostem kosztów realizacji inwestycji w porównaniu do takich samych czynników występujących w niezakłóconych warunkach prowadzenia robót.

Najczęściej zdarza się, że spadek produktywności wykonawcy jest konsekwencją wzmożonej i niekontrolowanej nieobecności jego pracowników. Do innych przyczyn spadku produktywności zalicza się zakłócenia lub przerwania łańcuchów dostaw, braku dostępu do placu budowy, mobilizacji po uprzednim wstrzymaniu prac a nawet niekorzystne warunki atmosferyczne występujące na placu budowy.

Istnieje kilka metod na określenie strat wykonawcy wynikających ze spadku produktywności.

Jedna z nich polega na określeniu spadku produktywności wykorzystanych zasobów i wycenie wynikającej z tego spadku straty. Wykorzystuje się ją np. przez porównanie faktycznej produktywności osiągniętej w okresie niezakłóconym z faktyczną produktywnością osiągniętą w okresie zakłóconym.

Inną, mniej popularną metodą, jest ustalenie różnicy pomiędzy kosztami planowanymi w ofercie i kosztami rzeczywiście poniesionymi bez określenia spadku produktywności wykorzystanych zasobów.

W praktyce, dochodzenie tego roszczenia napotyka jednak trudności dowodowe m.in. w zakresie związku przyczynowo – skutkowego pomiędzy zakłóceniami i spadkiem produktywności wykonawcy. Wobec tego, gdy spadek produktywności jest przyczyną opóźnienia w realizacji inwestycji, wykonawca dochodzi go w ramach innych roszczeń.

Konrad Gortad - Adwokat w Zespole Postępowań Sądowych i Arbitrażowych, Zespole Infrastruktury Kancelarii JDP Drapała & Partners
Klaudia Olejniczak - Associate w Zespole Postępowań Sądowych i Arbitrażowych, Zespole Infrastruktury kancelarii JDP Drapała & Partners