1. Wprowadzenie

Szczegółowy wykaz rodzajów kosztów jakie są zaliczane do kosztów pośrednich, w rozbiciu na koszty ogólne budowy oraz koszty zarządu przedsiębiorstwa, zawarty jest w Zeszycie 3 Vademecum Kosztorysanta – „Kalkulacja szczegółowa w kosztorysowaniu robót budowlanych”, wydanym przez OWEOB PROMOCJA Sp. z o. o.

Analiza struktury rodzajowej kosztów w inwestycjach budowlanych jest możliwa jedynie w przypadku posiadania odpowiednich danych - z ewidencji księgowej lub danych kosztorysowych.

Dane z ewidencji księgowej mogą nam posłużyć do analizy kosztów inwestycji już zrealizowanych oraz kontroli kosztów inwestycji aktualnie realizowanych. Mogą również (i powinny) stanowić dobry, wiarygodny materiał do ustalenia niektórych parametrów kosztowych (np. wskaźnika narzutu kosztów pośrednich W_Kp), które zostaną wykorzystane przy sporządzaniu różnego rodzaju wycen i kalkulacji kosztów dla inwestycji nowych, przygotowywanych do realizacji.

Aby możliwe było przeprowadzenie analizy struktury rodzajowej kosztów na podstawie danych kosztorysowych, spełniony musi być warunek – kosztorys musi być sporządzony metodą kalkulacji szczegółowej.

Obecnie w kosztorysowaniu szczegółowym stosowane są dwie formuły kalkulacyjne:

Formuła 1                 C_k = S L * (n * c + Kp_j + Z_j) + P_v

Formuła 2                 C_k = S (L * n * c) + Kp + Z + P_v

gdzie:

n - jednostkowe nakłady rzeczowe robocizny – n_r, materiałów – n_m, pracy sprzętu i środków transportu technologicznego – n_s,

c - ceny jednostkowe czynników produkcji, obejmujące: godzinową stawkę robocizny kosztorysowej – C_r, jednostkowe ceny nabycia materiałów (tzn. jednostkowe ceny zakupu materiałów wraz z kosztami ich zakupu) – C_mn, ceny jednostkowe maszynogodziny pracy sprzętu i środków transportu technologicznego – C_s,

n * c - koszty bezpośrednie na jednostkę przedmiarową obliczone wg wzoru:

n * c = n_r * C_r + S n_m * C_mn + Mp_j + S n_s * C_s

Kp - koszty pośrednie,

Kpj - koszty pośrednie na jednostkę przedmiarową robót;

Z - zysk kalkulacyjny,

Zj - zysk kalkulacyjny na jednostkę przedmiarową robót;

Pv - podatek VAT

Między tymi formułami jest zasadnicza różnica:

-          formuła 1 jest formułą nowoczesną – wyrażenie przedstawione w nawiasie to po prostu cena jednostkowa roboty, dzięki czemu możliwe jest porównanie cen jednostkowych poszczególnych robót pomiędzy kosztorysem ofertowym, a kosztorysem inwestorskim sporządzonym metodą kalkulacji uproszczonej oraz pomiędzy kosztorysami ofertowymi przygotowanymi przez różnych oferentów;

-          formuła 2 nazywana jest formułą „tradycyjną” – kosztorysy utworzone wg tego algorytmu nie zawierają cen jednostkowych robót, co uniemożliwia porównanie ich z kosztorysem inwestorskim oraz innymi kosztorysami ofertowymi, na poziomie poszczególnych robót – możliwe jest jedynie porównanie wartości końcowej kosztorysu, a jeśli to jest niewystarczające to konieczne jest dokonanie analizy na poziomie nakładów rzeczowych, co jest bardzo pracochłonne.

Z przedstawionych wzorów wynika, że niezależnie od tego według jakiej formuły będziemy sporządzać kalkulację kosztorysową, powinniśmy w niej uwzględnić koszty pośrednie.

Koszty pośrednie w kalkulacji szczegółowej można wyliczyć:

-          metodą wskaźnikową jako iloczyn wskaźnika narzutu kosztów pośrednich i ustalonej podstawy jego naliczania:

-        w przypadku „formuły 1” koszty te wyliczamy w poszczególnych pozycjach kosztorysu, najczęściej wg wzoru - Kp_j = W_kp *(Rj + Sj) / 100%,

-        w przypadku „formuły 2” koszty pośrednie wyliczamy zbiorczo w całym kosztorysie, najczęściej wg wzoru - Kp = W_kp *(R + S) / 100%

-          kwotowo na podstawie preliminarza tych kosztów uwzględniającego koszty ogólne budowy oraz koszty zarządu przedsiębiorstwa odniesione do konkretnej budowy – stosowane tylko dla „formuły 2”.

gdzie:

W_Kp - wskaźnik narzutu kosztów pośrednich;

R_j - koszt robocizny na jednostkę przedmiarową robot;

R - koszt robocizny w całym kosztorysie;

S_j - koszt pracy sprzętu na jednostkę przedmiarową robot;

S - koszt pracy sprzętu w całym kosztorysie.

W praktyce, w ostatnich latach kalkulacja kosztów pośrednich na podstawie preliminarza jest rzadko stosowana z uwagi na jej dużą pracochłonność, jak również zauważalne zmiany w podejściu Inwestorów co do oczekiwanego sposobu sporządzenia (prezentacji) kosztorysów przez Oferentów czy Wykonawców robót.

Upowszechnienie się kosztorysów inwestorskich tworzonych metodą uproszczoną (z zastosowaniem cen jednostkowych robót) wymusiło również zmianę sposobu sporządzania kosztorysów ofertowych, dodatkowych czy powykonawczych. Wymienione rodzaje kosztorysów, nawet jeśli są sporządzane metodą szczegółową to coraz częściej wykorzystywana jest „formuła 1”.

W kosztorysach sporządzanych wg tego wzoru, w cenach jednostkowych poszczególnych robót są uwzględnione również koszty pośrednie (określone na jednostkę przedmiarową robót), co wyklucza możliwość uwzględnienia w obliczeniach, kosztów pośrednich wyliczonych zbiorczo dla całej budowy na podstawie preliminarza.

Skutkiem tych uwarunkowań jest to, że obecnie najczęściej koszty pośrednie są w kosztorysach liczone metodą wskaźnikową.

Wskaźnik kosztów pośrednich, w zależności od rodzaju kosztorysu, może być ustalony na podstawie:

-          informacji własnych wykonawcy;

-          danych rynkowych, w tym informacji publikowanych przez firmy zajmujące się problematyką cen i kosztów w budownictwie;

-          w wyniku dwustronnych negocjacji.

2. Wskaźnik ustalony wg informacji własnych wykonawcy

W przypadku kosztorysów ofertowych najbardziej wiarygodny będzie wskaźnik ustalony na podstawie informacji własnych oferenta (potencjalnego wykonawcy robót) uzyskanych z Działu Księgowości (rozliczeń) w jego firmie. Warunkiem przydatności wskaźnika W_Kp ustalonego w ten sposób jest prawidłowe, skrupulatne księgowanie na odpowiednich kontach, wszystkich kosztów ponoszonych w przedsiębiorstwie.

Wskaźnik wyliczany jest w tym przypadku najczęściej według wzoru:

W_kp = (K_o + K_z) *100% / (R+S)

gdzie:

W_kp - wskaźnik narzutu kosztów pośrednich w %;

K_o - koszty ogóle budowy, ze zrealizowanych budów;

K_z - koszty zarządu firmy budowlanej z tego samego okresu działalności (np. ostatni rok kalendarzowy) ;

R - koszty robocizny;

S - koszty pracy sprzętu.

Przedstawiony wzór na wyliczenie wskaźnika W_kp wynika z przekształcenia wzoru:

Kp = W_kp * (R + S) / 100%

Taki sposób określania kosztów pośrednich, a właściwie taka podstawa ustalania Kp w postaci sumy R+S, w przypadku tworzenia kosztorysów ofertowych czy powykonawczych nie jest obecnie obowiązująca i „jedynie słuszna”, ale jest najczęściej stosowana, ponieważ w czasach obowiązywania szczegółowych przepisów dotyczących zasad kosztorysowania przedstawiony algorytm był obligatoryjny.

Popularność tego algorytmu została ugruntowana wprowadzeniem go do „rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie określenia metod i podstaw sporządzania kosztorysu inwestorskiego, obliczania planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robot budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym”. W rozporządzeniu tym w rozdziale 2, §4, pkt. 2 podany został wzór określający zasadę ustalania „jednostkowych kosztów pośrednich Kp_j”, w przypadku gdy cena jednostkowa roboty ustalana jest metodą kalkulacji szczegółowej.

W ostatnim czasie do OWEOB PROMOCJA zostało skierowane zapytanie czy prawidłowe jest przyjęcie w kalkulacji kosztorysowej, dla potrzeb sporządzenia kosztorysów powykonawczych, kosztów pośrednich wyliczonych wg wzoru Kp = 10% * (R + M +S); gdzie wskaźnik Wkp = 10% został określony na podstawie danych uzyskanych z Działu Księgowości przedsiębiorstwa budowlanego.

Należy stwierdzić, że ze względu na rodzaj kosztorysu (powykonawczy), sposób jego sporządzenia, w tym również formuła naliczania kosztów pośrednich, powinien być uzgodniony z Inwestorem. Jeżeli zatem wskaźnik Wkp=10% został wyliczony na podstawie danych z ewidencji księgowej według wzoru:

W_kp = (K_o + K_z)* 100% / (R + M + S)

a sposób opracowania kosztorysu powykonawczego został uzgodniony pomiędzy stronami, to nie ma żadnych przeszkód by taki algorytm został zastosowany w kalkulacji kosztorysowej. Istotne jest by podstawa naliczania kosztów pośrednich w kosztorysie powykonawczym (R+M+S) była identyczna z podstawą przyjętą na podstawie ewidencji księgowej do ustalenia wskaźnika W_kp. Taki algorytm wyliczenia kosztów pośrednich może być w tym przypadku zastosowany zarówno dla kosztorysu sporządzanego wg formuły 1 (koszty pośrednie wyliczane na jednostkę przedmiarową robót od sumy Rj + Mj + Sj w poszczególnych pozycjach kosztorysu) jak i 2 (koszty pośrednie wyliczone zbiorczo od sumy R + M+ S w całym kosztorysie).

3. Wskaźnik ustalony wg informacji rynkowych

Drugim sposobem ustalenia wskaźnika narzutu kosztów pośrednich jest wykorzystanie informacji rynkowych – np. publikowanych przez firmy zajmujące się problematyką cen i kosztów w budownictwie.

W rozdziale 2, §5, pkt. 4 rozporządzenia z 18 maja 2004 r. jest zapis:

Przy ustalaniu wskaźników narzutów kosztów pośrednich i narzutu zysku należy przyjmować wielkości określone według danych rynkowych, w tym danych z zawartych wcześniej umów lub powszechnie stosowanych aktualnych publikacji, a w przypadku braku takich danych - według analizy indywidualnej.

Z zapisu tego wynika, że przy sporządzaniu kosztorysów inwestorskich w zamówieniach publicznych w pierwszej kolejności powinny być stosowane dane rynkowe, do których zaliczone zostały również informacje publikowane w powszechnie stosowanych aktualnych publikacjach. Oczywiście w przypadku kosztorysów inwestorskich w zamówieniach publicznych tak ustalone wskaźniki narzutów mogą posłużyć jedynie do określenia cen jednostkowych robót, bowiem kosztorys powinien być sporządzony metodą uproszczoną.

Wskaźniki publikowane mogą być również wykorzystywane do sporządzania innych rodzajów kosztorysów, zwłaszcza w sytuacji gdy Oferent czy Wykonawca robót nie dysponuje wskaźnikiem wyliczonym na bazie ewidencji księgowej swojej firmy.

W ramach systemu SEKOCENBUD wskaźniki kosztów pośrednich publikowane są w następujących zeszytach: „Informacja o stawkach robocizny kosztorysowej oraz cenach pracy sprzętu budowlanego (IRS)” lub „Biuletyn cen regionalnych w budownictwie (BCR)”. Zaletą wskaźników publikowanych w systemie SEKOCENBUD jest ich aktualność wynikająca z kwartalnego cyklu notowań oraz zróżnicowania wysokości wskaźników wynikającego z rodzaju robót. Ponadto w „Biuletynie cen regionalnych w budownictwie” wskaźniki prezentowane są również w układzie regionalnym. Te trzy cechy umożliwiają optymalny dobór wskaźnika w zależności od potrzeb. Przy korzystaniu ze wskaźników narzutu W_kp publikowanych w wydawnictwach systemu SEKOCENBUD należy pamiętać iż są one właściwe dla podstawy naliczania kosztów pośrednich (Kp) ustalonej jako R+S.

W tabeli poniżej zostały przedstawione wskaźniki narzutów kosztów pośrednich w % opublikowane w IRS w IV kwartale 2012 r.

Czasem wartość wskaźnika (W_kp) do wyliczenia kosztów pośrednich jest mylnie interpretowana jako udział kosztów pośrednich w cenie roboty lub obiektu.

Zdarza się, że wskaźniki narzutów kosztów pośrednich (W_kp) są porównywane z danymi prezentowanymi np. w publikacjach GUS ukazującymi strukturę kosztów produkcji budowlano-montażowej w układzie kalkulacyjnym, co jest nieporozumieniem.

Jeżeli już chcemy porównywać dane w zakresie struktury kosztów produkcji budowlano-montażowej w układzie kalkulacyjnym, publikowane przez GUS, to należy je zestawiać ze strukturami cen obiektów, publikowanymi w Biuletynie cen obiektów BCO systemu SEKOCENBUD.

W BCO oprócz tablicy zawierającej ceny jednostkowe (wskaźniki cenowe) obiektu oraz jego elementów składowych jest prezentowana również tablica ze strukturą tej ceny.

Obiekt 1441 KINO WIELOSALOWE – struktura ceny w obiekcie – źródło BCO cz.1, 4 kw. 2012.

Obiekt 5223 AUTOSTRADA KLASY "A" (I) (2111-010) – struktura ceny w obiekcie - źródło BCO cz.2, 4 kw. 2012.

W tabelach i na wykresach powyżej przedstawione zostały struktury cen w obiektach: kubaturowym oraz liniowym. Udział kosztów pośrednich w wartości obiektu kształtuje się na poziomie 10,9% w przypadku obiektu kubaturowego – Kino wielosalowe oraz 20,6% dla obiektu liniowego – Autostrada klasy „A”(I).

Jak z tego widać wartości te znacznie różnią się od wysokości wskaźników narzutów kosztów pośrednich (W_kp), przyjętych do wyliczenia wartości kosztów pośrednich (Kp) w tych obiektach, które wynosiły:

-          dla obiektu kubaturowego – od 64,7% do 65,1%;

-          dla obiektu liniowego – 63,6%.