Wstęp

Wynagrodzenie wykonawcy za wykonanie przedmiotu umowy o roboty budowlane stanowi jej essentialia negotii¹.

W tytule XI Umowy o roboty budowlane księgi trzeciej Zobowiązania ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny² nie określono modeli wynagrodzenia za roboty budowlane. W orzecznictwie³ przyjmuje się, że per analogiam w umowach tych można stosować przepisy zawarte w tytule XV Umowy o dzieło tej samej księgi Kodeksu cywilnego, tj.: art. 628 § 1 (wynagrodzenie na podstawie określonego wskazania podstaw do jego ustalenia), art. 629 i 630 (wynagrodzenie kosztorysowe) oraz art. 632 (wynagrodzenie ryczałtowe). Ponadto, w ramach swobody kontraktowej (art. 353¹ k.c.) strony mogą zastrzec w umowie, iż wykonawca otrzyma wynagrodzenie mieszane⁴ , np. ryczałtowo-kosztorysowe lub kosztorysowo-ryczałtowe⁵.

Przy wyborze modelu wynagradzania w umowie o roboty budowlane należy przede wszystkim kierować się rozmiarem i stopniem złożoności zamierzenia budowlanego oraz warunkami w jakich będzie ono realizowane. Np. omówiony w niniejszym artykule, model wynagrodzenia ryczałtowego nie jest zalecany w przypadku remontów zabytkowych obiektów budowlanych⁶ oraz innych robót budowlanych o trudnym do określenia zakresie rzeczowym.

Charakterystyka wynagrodzenia ryczałtowego

Strony decydując się na wynagrodzenie ryczałtowe muszą liczyć się z jego bezwzględnym i sztywnym charakterem. Wykonawca nie może żądać od zamawiającego podwyższenia umówionej wysokości wynagrodzenia ryczałtowego, chociażby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac (art. 632 § 1 k.c.). Innymi słowy, wynagrodzenie ryczałtowe to określone z góry przez strony, bez przeprowadzenia szczegółowej analizy kosztów wytwarzania przedmiotu umowy, wynagrodzenie za całość świadczenia w jednej sumie pieniężnej lub wartości globalnej⁷.

W orzecznictwie podnosi się, że:

• „Strony decydując się na wynagrodzenie ryczałtowe co do zasady muszą liczyć się z jego bezwzględnym i sztywnym charakterem, gdyż charakter okoliczności z uwagi na które nie przewidziano rozmiaru i kosztów prac nie ma większego znaczenia. W warunkach wynagrodzenia ryczałtowego ryzyko nieuwzględnienia wszystkich prac wymaganych dla realizacji całości przedmiotu zamówienia zgodnie z opisem dokonanym przez zamawiającego w formie dokumentacji projektowej spoczywa na wykonawcy”⁸;
• „(...) wynagrodzenie ryczałtowe – stosownie do uregulowań art. 628–632 k.c. – jest określone z góry, zaś wykonawca pozbawiony zostaje możliwości żądania podwyższenia wynagrodzenia, chociażby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac (...)”⁹;
• „(...) ryczałt polega na umówieniu z góry wysokości wynagrodzenia w kwocie sztywnej, przy wyraźnej lub dorozumianej zgodzie stron na to, że wykonawca nie będzie się domagać zapłaty wynagrodzenia wyższego. Taka sama zasada obowiązuje odnośnie inwestora przy ustalaniu czy nie doszło do nadpłaty z jego strony wynagrodzenia za pracę, których wykonawca nie wykonał”¹⁰.

Ryczałt wyklucza możliwość domagania się przez wykonawcę zapłaty za prace, które nie zostały precyzyjnie określone w opisie przedmiotu zamówienia lecz są niezbędne do osiągnięcia rezultatu, są naturalną konsekwencją zleconego procesu i w naturalny sposób z niego wynikają¹¹. Tym samym w oparciu o dane zawarte opisie przedmiotu zamówienia (tj.: w programie funkcjonalno-użytkowym - w przypadku formuły „zaprojektuj i wybuduj”, w dokumentacji projektowej i specyfikacjach technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych - w przypadku formuły „wybuduj”), wykonawca winien prawidłowo zidentyfikować zakres rzeczowy robót budowlanych, i przy przewidzeniu wszelkich możliwych ryzyk, określić wynagrodzenie w kwocie absolutnej za realizację rezultatu umowy¹².

Według aktualnego orzecznictwa Krajowej Izby Odwoławczej:

• „Wykonawca w oparciu o powierzony zakres prac, stanowiący zazwyczaj jego ogólną charakterystykę, winien w przypadku wynagrodzenia ryczałtowego dokonać analizy tego zakresu, i przy przewidzeniu wszelkich możliwych ryzyk określić swoje całkowite wynagrodzenie ponosząc całkowitą odpowiedzialność za poprawność wyceny i prawidłowość identyfikacji przedmiotu zamówienia. (…)”¹³;
• „Zgadzając się na wynagrodzenie ryczałtowe zamawiający, jak i wykonawca muszą zdawać sobie sprawę, że w trakcie realizacji zamówienia oraz po jego wykonaniu nie będzie można żądać podwyższenia ani też obniżenia wynagrodzenia. Ten rodzaj rozliczenia zakłada bowiem pełen profesjonalizm po stronie wykonawcy, który dysponując odpowiednią wiedzą i doświadczeniem może samodzielnie dokonać oceny dokumentacji projektowej i stwierdzić, jakie prace będą konieczne lub mogą stać się niezbędne do wykonania zamówienia”¹⁴;
• „Wykonawca powinien tak obliczyć cenę swojej oferty, aby ryzyko związane z obowiązkiem wykonania umowy znalazło odzwierciedlenie w spodziewanym zysku. To bowiem wysokość wynagrodzenia wykonawcy jest elementem niwelującym swoistą nierówność stron stosunku zobowiązaniowego, gdzie wynagrodzenie wykonawcy ma charakter ryczałtu za osiągnięcie umówionego rezultatu”¹⁵;
• „(...) wykonawca w oparciu o powierzony zakres prac, stanowiący zazwyczaj jego ogólną charakterystykę, winien w przypadku wynagrodzenia ryczałtowego dokonać analizy tego zakresu, i przy przewidzeniu wszelkich możliwych ryzyk określić swoje całkowite wynagrodzenie ponosząc całkowitą odpowiedzialność za poprawność wyceny i prawidłowość identyfikacji przedmiotu zamówienia”¹⁶.

Przerzucenie na wykonawcę ryzyka niedookreślenia rozmiaru przedmiotu zamówienia publicznego

Zgodnie z normą wyrażoną w art. 99 ust. 1 ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych¹⁷ zamawiający jest obowiązany opisać przedmiot zamówienia w sposób jednoznaczny i wyczerpujący, za pomocą dostatecznie dokładnych i zrozumiałych określeń, uwzględniających wszystkie wymagania i okoliczności mogące mieć wpływ na sporządzenie oferty. W orzecznictwie Sądu Najwyższego¹⁸, sądów meriti¹⁹ oraz KIO²⁰ słusznie podnosi się, iż nakaz ten obowiązuje także w przypadku gdy zamawiający przewiduje możliwość albo, jeżeli jest to konieczne ze względu na specyfikę przedmiotu zamówienia, wymaga złożenia oferty po odbyciu przez wykonawcę wizji lokalnej.

Norma wyrażona w art. 99 ust. 1 p.z.p. ma na celu skonkretyzowanie potrzeb zamawiającego w taki sposób, aby wykonawcy ubiegający się o udzielenie zamówienia publicznego nie mieli wątpliwości co do kształtu i zakresu oczekiwanego od nich świadczenia.²¹ Innymi słowy, „[…] jeśli Wykonawcy doskonale znają szczegóły przyszłego zamówienia, to są wówczas w stanie bardzo precyzyjnie określić cenę składanej oferty, bez zakładania zbędnych nadwyżek związanych z ponoszeniem różnego rodzaju ryzyk.”²² Nieprawidłowe opisanie przedmiotu zamówienia może skutkować złożeniem ofert nieporównywalnych cenowo (rażąco wygórowanych i/lub rażąco niskich) lub zniechęcić wykonawców do udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia. Ponadto, zgodnie z zasadą in dubio contra proferentem, wszelkie wątpliwości interpretacyjne postanowień umowy, które nie dają się usunąć w drodze ogólnych dyrektyw wykładni oświadczeń woli, mogą zostać rozstrzygnięte na niekorzyść zamawiającego, tj. strony, która zredagowała tekst wywołujący te wątpliwości²³.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego²⁴, sądów meriti²⁵ oraz Krajowej Izby Odwoławczej²⁶ słusznie podnosi się, iż niedopuszczalne jest takie ukształtowanie stosunku prawnego, które obciąża wykonawcę działającego z należytą starannością, ryzykiem gospodarczym wykonania, bez stosownej zapłaty wynagrodzenia, robót budowlanych nieprzewidzianych w opisie przedmiotu zamówienia. Zamawiający ma obowiązek stosowania zasady słuszności (sprawiedliwości) kontraktowej i nie może nadużywać swoich uprawnień:

• „W ramach procedury zamówień publicznych nie jest dopuszczalne obciążanie wykonawcy ryzykiem wykonania - bez stosownej zapłaty - robót, których zakresu nie można było przewidzieć na etapie postępowania o udzielenie zamówienia w oparciu o dokumentację przetargową sporządzoną przez zamawiającego, a przeprowadzona przez wykonawcę wizja lokalna nie dała podstaw do zwrócenia zamawiającemu uwagi na nieprawidłowości w opisie przedmiotu zamówienia.”²⁷;
• „Wykonawca nie może być obciążony ryzykiem wykonania prac koniecznych do realizacji zamówienia, a nie przewidzianych w dokumentacji przedstawionej przez zamawiającego, na podstawie której przygotowana jest oferta wykonawcy, a wiążących się jednocześnie, ze znacznymi kosztami.”²⁸;
• „Za niedopuszczalne uznać należy przerzucenie na wykonawcę ryzyka gospodarczego, wynikającego z niewystarczającego opisu przedmiotu zamówienia i błędnej treści wyjaśnień udzielonych w toku postępowania o udzielenie zamówienia.”²⁹;
• „Za nieuprawnione należy uznać takie ukształtowanie stosunku, które nie pozwala profesjonalnemu wykonawcy działającemu z należytą starannością na skalkulowanie ryzyk związanych z realizacją umowy oraz wyłącza możliwość sądowej oceny, czy dane nadzwyczajne sytuacje zaistniały, a także, czy i w jakim stopniu miały znaczenie dla prawidłowego wykonania umowy przez wykonawcę. Nie można bowiem przerzucać na jedną stronę umowy ciężaru poniesienia konsekwencji zaistnienia sytuacji, których strony nie mogły wcześniej przewidzieć. Wyłączenie z góry dopuszczalności sądowej modyfikacji treści stosunku prawnego przez Zamawiającego w okolicznościach przedmiotowej sprawy stanowi nadużycie jego pozycji.”³⁰;
• „Wykonawca nie może być obciążony ryzykiem wykonania prac koniecznych do realizacji zamówienia, a nie przewidzianych w dokumentacji przedstawionej przez zamawiającego, na podstawie której przygotowana jest oferta wykonawcy, a wiążących się jednocześnie, ze znacznymi kosztami.”³¹

Warto również podkreślić, że w toku realizacji umowy, zamawiający nie ma prawa do subiektywnego i jednostronnego ustalania ostatecznego zakresu świadczenia wykonawcy. Nadanie sobie takiego prawa byłoby sprzeczne z właściwością stosunku umownego oraz zasadami współżycia społecznego (por. art. 353¹ k.c.), a w konsekwencji prawo takie byłoby nieważne (por. art. 58 § 1 k.c.).

Zmiana wysokości wynagrodzenia ryczałtowego

Umowna zmiana wysokości wynagrodzenia ryczałtowego
Niezmienność wysokości wynagrodzenia ryczałtowego nie ma charakteru bezwzględnego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego³² i sądów meriti³³ przyjmuje się, iż w ramach swobody zawierania umów (art. 3531 k.c.), strony mogą  ułożyć stosunek prawny według swego uznania w ten sposób, że zostanie zrównoważone ryzyko przyjęcia wynagrodzenia wykonawcy w formie ryczałtowej. Na przykład: „(...) w umowie o roboty budowlane strony mogą określić wynagrodzenie za wykonane roboty budowlane (podstawa i dodatkowe) w postaci wynagrodzenia ryczałtowego przy możliwej modyfikacji tego wynagrodzenia w zależności od konieczności wystąpienia robót dodatkowych lub zmniejszenia zakresu robót podstawowych”.³⁴ Prawnymi konsekwencjami ukształtowania wynagrodzenia ryczałtowego bez takiej klauzuli jest zarówno niedopuszczalność podwyższenia go, jak też obniżenia, nawet gdyby dochód osiągnięty przez wykonawcę był znacznie wyższy od założonego w kalkulacji ceny oferty.³⁵

Sądowa zmiana wysokości wynagrodzenia ryczałtowego
Zgodnie z teorią ekonomii podmioty rynkowe w dużo większym stopniu odczuwają stratę niż zysk o tej samej wartości bezwzględnej. W art. 632 § 2 k.c., wskazano, że jeżeli wskutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą, sąd może podwyższyć ryczałt lub rozwiązać umowę (tzw. klauzula szczególna rebus sic stantibus). Zakres zastosowania normy ujętej w tym przepisie zawiera się w zakresie stosowania normy art. 357¹ k.c.³⁶  (tzw. klauzula ogólna rebus sic stantibus), który stanowi, iż jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym³⁷.

Klauzula rebus sic stantibus stanowi wyjątek od fundamentalnej zasady prawa cywilnego pacta sunt servanda oraz zasady pewności obrotu, w związku z tym sformułowania użyte w art. 632 § 2 i art. 357¹ k.c. („zmiana stosunków”, „nadzwyczajna zmiana stosunków”, „nadmierna trudność”, „rażąca strata”) nie powinny podlegać wykładni rozszerzającej.

„Nadzwyczajną zmianę stosunków” mogą tworzyć rzeczywiste i istotne zdarzenia jednorazowe, niezwykłe, niebywałe, wyjątkowe, normalnie niespotykane (np. powódź, pożar), jak też ciąg zdarzeń w postaci zdarzeń przyrodniczych (np. nieurodzaj, niezwykle surowa zima), przemian społecznych (np. protesty), gospodarczych (np. hiperinflacja, gwałtowna zmiana poziomu cen na określonym rynku, gwałtowny spadek dochodu narodowego, masowe upadłości przedsiębiorstw) i politycznych (np. operacje wojenne), które przez swoje oddziaływanie na treść łączącego strony stosunku prawnego zniweczyły pierwotne kalkulacje stron, a które nie były nawet przy dołożeniu należytej staranności do przewidzenia w chwili zawarcia umowy³⁸.

„Rażąca strata” oznacza stratę ponad przeciętną nieobjętą typowym ryzykiem gospodarczym³⁹. Stratę tę należy odnosić do zakresu działalności podmiotu oraz istoty i celu konkretnego zobowiązania. O rażącej stracie decyduje nie samo porównanie aktualnej wartości świadczeń, ale całokształt skutków wykonania zobowiązania dla majątku strony, przy uwzględnieniu celu zobowiązania.⁴⁰ Ta sama kwota straty może nie mieć znaczenia dla dużego przedsiębiorcy, dla małego zaś być stratą „rażącą”, o jakiej mowa w art. 632 § 2 k.c.⁴¹ Nie musi to być jednak strata, która zachwiałaby kondycją finansową wykonawcy czy groziła mu upadłością, wystarczy zwykła strata transakcyjna, byleby była rażąca.⁴²

Bezpodstawne wzbogacenie

Przedstawiając problematykę rozliczenia robót budowlanych nieobjętych umową w sprawie zamówienia publicznego – np. wskutek niezachowania formy pisemnej umowy lub aneksu – warto wspomnieć o instytucji bezpodstawnego wzbogacenia, o której mowa w tytule V Bezpodstawne wzbogacenie księgi trzeciej Zobowiązania Kodeksu cywilnego:

• „Zdarza się niekiedy, że dochodzi do wykonania stanowiących korzyść majątkową dla zamawiającego prac dodatkowych, bez dokonania przez strony stosownej zmiany umowy. W takich wpadkach przyjmuje się w orzecznictwie - aprobowanym w literaturze - że dopuszczalne jest żądanie przez przyjmującego zamówienie zapłaty za wykonane roboty na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.”⁴³;
• „(…) gdy niezachowanie formy pisemnej (dla aneksu do umowy) uniemożliwia zasądzenie równowartości robót dodatkowych jako wynagrodzenia, nie ma przeszkód, aby równowartość tych robót uwzględnić na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.”⁴⁴;
• „Wykonane prace dodatkowe wobec niezawarcia drugiej umowy i braku podstaw do podwyższenia wynagrodzenia ryczałtowego mogą być rozliczone na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.”⁴⁵;
• „Konstrukcja wynagrodzenia ryczałtowego nie wyklucza żądania przez przyjmującego zamówienie wynagrodzenia za prace nieobjęte umową. Jeśli dochodzi do wykonania stanowiących korzyść majątkową dla zamawiającego prac dodatkowych, bez dokonania przez strony stosownej zmiany umowy, dopuszczalne jest żądanie przez przyjmującego zamówienie zapłaty za wykonane roboty na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.”⁴⁶

Bezpodstawne wzbogacenie zachodzi wówczas, gdy bez podstawy prawnej dochodzi do uzyskania korzyści majątkowej kosztem innej osoby, czyli gdy zachodzi wzajemna zależność pomiędzy uzyskaniem korzyści majątkowej przez wzbogaconego a uszczerbkiem majątkowym doznanym przez zubożonego⁴⁷.

Odpowiedzialność z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia obciąża wzbogaconego niezależnie od tego, w wyniku jakiego zdarzenia uzyskał korzyść majątkową. Może ona powstać w wyniku czynności faktycznej lub prawnej wzbogaconego, przyczyn od niego niezależnych (np. siły przyrody⁴⁸), jak i nawet wbrew jego woli (np. działań zubożonego⁴⁹).

Zgodnie z dyspozycją art. 405 k.c. osoba bezpodstawnie wzbogacona obowiązana jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Obowiązek ten obejmuje nie tylko korzyść bezpośrednio uzyskaną, lecz także wszystko, co w razie zbycia utraty lub uszkodzenia zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody (art. 406 k.c.). Wartość bezpodstawnego wzbogacenia jest ograniczona dwiema wielkościami – wartością tego, co bez podstawy prawnej ubyło z majątku zubożonego, i wartością tego, co bez podstawy prawnej powiększyło majątek wzbogaconego. W wypadku nierówności tych wartości niższa kwota określa wartość bezpodstawnego wzbogacenia.⁵⁰ 

¹ Zob. wyrok SN z 29.03.2012 r., I CSK 333/11, LEX nr 1214634; wyrok SN z 4.02.2011 r., III CSK 143/10, LEX nr 785535; uchwała SN z 29.09.2009 r., III CZP 41/09, OSNC 2010/3, poz. 33; wyrok SN z 20.11.2008 r., III CSK 184/08, LEX nr 479317.
² Dz. U. z 2020 r., poz. 1740 ze zm.; dalej „k.c.”.
³ Zob. wyrok SN z 29.03.2012 r., I CSK 333/11, LEX nr 1214634; wyrok SN z 4.02.2011 r., III CSK 143/10, LEX nr 785535; uchwała SN z 29.09.2009 r., III CZP 41/09, LEX nr 518164; wyrok SN z 20.11.2008 r., III CSK 184/08, LEX nr 479317.
⁴ Zob. wyrok SN z 14.03.2008 r., IV CSK 460/07, LEX nr 453070.
⁵ L. Więcław-Bator, A. Jówko, L. Kruszka, Umowy o roboty budowlane i usługi związane z realizacją przedsięwzięć budowlanych, Warszawa 2021. s. 249.
⁶ L. Więcław-Bator, A. Jówko, L. Kruszka, Umowy o roboty budowlane i usługi związane z realizacją przedsięwzięć budowlanych, Warszawa 2021. s. 163.
⁷ L. Więcław-Bator, Wynagrodzenie za realizację zamówienia na roboty budowlane, „Kontrola Państwowa” 2018/3t, s. 116-127.
⁸ Wyrok SA w Lublinie z 12.03.2019 r., I AGa 139/18, LEX nr 2669278.
⁹ Wyrok KIO z 24.11.2017 r., KIO 2389/17, LEX nr 2419538.
¹⁰ Wyrok SA w Szczecinie z 30.03.2016 r., I ACa 994/15, LEX nr 2069308.
¹¹ Zob. wyrok SA w Gdańsku z 12.03.2014 r., V ACa 846/13.
¹² Zob. wyrok KIO z 13.05.2013 r., KIO 973/13, LEX nr 1335075.
¹³ Zob. wyrok KIO z 20.08.2019 r., KIO 1506/19, LEX nr 2737726.
¹⁴ Wyrok KIO z 2.10.2013 r., KIO 2191/13, LEX nr 1412530.
¹⁵ Wyrok KIO z 5.07.2016 r., KIO 1101/16, LEX nr 2143905.
¹⁶ Wyrok KIO z 13.05.2013 r., KIO 973/13, LEX nr 1335075.
¹⁷ Dz. U. z 2019 r., poz. 2019 ze zm.; dalej „p.z.p.”.
¹⁸ Zob. wyrok SN z 11.05.2017, II CSK 541/16.
¹⁹ Zob.: wyrok SA w Białymstoku z 28.02.2020 r., I AGa 56/19; wyrok SA w Warszawie z 23.12.2019 r., VII AGa 215/19.
²⁰ Zob.: wyrok KIO z 26.01.2016 r., KIO 37/16, wyrok KIO z 29.03.2012 r., KIO 526/12.
²¹ Wyrok KIO z 13.07.2018 r., KIO 1307/18.
²² Wyrok KIO z 12.02.2021 r., KIO 69/21.
²³ Wyrok SN z 28.02.2013 r., III CSK 70/12.
²⁴ Zob.: wyrok SN z 4.07.2019 r., IV CSK 363/18; wyrok SN z 18.02.2016 r., II CSK 197/15.
²⁵ Zob.: wyrok SA w Warszawie z 22.02.2019 r., VII AGa 574/18.
²⁶ Zob.: wyrok KIO z 15.02.2018 r., KIO 173/18.
²⁷ Wyrok SN z 4.07.2019 r., IV CSK 363/18.
²⁸ Wyrok SA w Warszawie z 22.02.2019 r., VII AGa 574/18.
²⁹ Wyrok SN z 18.02.2016 r., II CSK 197/15.
³⁰ Wyrok KIO z 15.02.2018 r., KIO 173/18.
³¹ Wyrok SA w Warszawie z 22.02.2019 r., VII AGa 574/18.
³² Zob. wyrok SN z 25.03.2015 r., II CSK 389/14, LEX nr 1657595; wyrok SN z 26.04.2007 r., III CSK 366/06, LEX nr 274211; wyrok SN z 14.03.2008 r., IV CSK 460/07, LEX nr 453070.
³³ Zob.: wyrok SO w Warszawie z 4.01.2011 r., XXIV C 150/11; wyrok SO w Warszawie z 1.02.2012 r., III C 702/11, LEX nr 1861304; wyrok SA w Warszawie z 10.01.2013 r., VI ACa 971/12, LEX nr 1369438.
³⁴ Wyrok SN z 26.04.2007 r., III CSK 366/06, LEX nr 274211.
³⁵ Zob.: wyrok SA w Szczecinie z 30.03.2016 r., I ACa 994/15, LEX nr 2069308; wyrok SN z 25.03.2015 r., II CSK 389/14, LEX nr 1657595.
³⁶ Wyrok SA w Warszawie z 28.06.2016 r., VI ACa 268/15, LEX nr 2096158.
³⁷ Zob. L. Więcław-Bator, Wynagrodzenie za realizację zamówienia na roboty budowlane, „Kontrola Państwowa” 2018/3, s. 116–127.
³⁸ Zob.: wyrok SA w Katowicach z 20.10.2017 r., I ACa 435/17, LEX nr 2418142; wyrok SA w Łodzi z 21.12.2016 r., I ACa 779/16, LEX nr 2250061; wyrok SA w Warszawie z 28.06.2016 r., VI ACa 268/15, LEX nr 2096158; wyrok SA w Katowicach z 6.03.2015 r., I ACa 564/14, LEX nr 1668587.
³⁹ Wyrok SN z 6.12.2006 r., IV CSK 290/06, LEX nr 203285.
⁴⁰ Wyrok SN z 19.11.2014 r., II CSK 191/14, LEX nr 1628911.
⁴¹ Wyrok SN z 15.11.2006 r., V CSK 251/06, LEX nr 278677.
⁴² Wyrok SN z 8.03.2018 r., II CSK 325/17, LEX nr 2497992.
⁴³ Wyrok SA w Warszawie z 22.09.2017 r., I ACa 998/16, LEX nr 2647551.
⁴⁴ Wyrok SN z 2.02.2011 r., II CSK 414/10.
⁴⁵ Wyrok SA w Warszawie z 11.02.2015 r., VI ACa 601/14.
⁴⁶ Wyrok SA w Białymstoku z 11.09.2015 r., I ACa 696/14.
⁴⁷ Wyrok SN z 6.11.2015 r., II CSK 870/14, LEX nr 1929081.
⁴⁸ Zob.: wyrok SA w Krakowie z 9.02.2018 r., I ACa 989/17, LEX nr 2684168; wyrok SN z 6.12.2005 r., I CSK 220/05, LEX nr 172188.
⁴⁹ Zob. wyrok SA w Krakowie z 9.02.2018 r., I ACa 989/17, LEX nr 2684168.
⁵⁰ Wyrok SA w Warszawie z 19.06.2013 r., I ACa 429/13, LEX nr 1353895.